Oqallisissiaq Aaja Chemnitzimit, Inuit Ataqatigiit sinnerlugit Folketingimi ilaasortaq
Siusinnerusukkut misissuinerup takutippaa Danmarkimi innuttaasut akornanni 40 %-it ”erngunneq”, ”atornerluineq” aamma ”isumaginninnikkut ajornartorsiutit” Kalaallit Nunaannut attuumassuteqartikkaat. Inuit Kalaallit Nunaanniissimagaangamik tamatuma allanngortarnera quinakujuppoq. Taamaalinerani kalaallinut ”qungujulasuuneq”, ”inussiarnersuuneq”, ”pitsaasuuneq” aamma ”ilakkuminartuuneq” attuumassuteqartinneqalertarpoq.
Ikinngutinaa, taamaammat ajornartorsiuteqarpugut. Ataatsimoorluta ajornartorsiutigisatsinnik. Naalagaaffeqatigiippugut naalakkersuinermillu suliaqartuusugut akunnitsinni naligiinnerusumik suleqatigiinneq ulluinnarni sulissutigaarput. Naligiinnerulernissamummi qanoq suleqatigiissinnaavugut immitsinnut naammattumik ilisarisimanngikkuttaluunniit? Ilisimasat oqaloqatigiinnerlu atorlugit atassuteqaqatigiilertariaqarpugut.
Siusinnerusukkut misissuinerup takutippaa Danmarkimi innuttaasut akornanni 40 %-it ”erngunneq”, ”atornerluineq” aamma ”isumaginninnikkut ajornartorsiutit” Kalaallit Nunaannut attuumassuteqartikkaat. Inuit Kalaallit Nunaanniissimagaangamik tamatuma allanngortarnera quinakujuppoq. Taamaalinerani kalaallinut ”qungujulasuuneq”, ”inussiarnersuuneq”, ”pitsaasuuneq” aamma ”ilakkuminartuuneq” attuumassuteqartinneqalertarpoq.
Ikinngutinaa, taamaammat ajornartorsiuteqarpugut. Ataatsimoorluta ajornartorsiutigisatsinnik. Naalagaaffeqatigiippugut naalakkersuinermillu suliaqartuusugut akunnitsinni naligiinnerusumik suleqatigiinneq ulluinnarni sulissutigaarput. Naligiinnerulernissamummi qanoq suleqatigiissinnaavugut immitsinnut naammattumik ilisarisimanngikkuttaluunniit? Ilisimasat oqaloqatigiinnerlu atorlugit atassuteqaqatigiilertariaqarpugut.
Sammisaq Folketingip ammaanersiornerani qaqippara ilinniartuutitta Danmarkimi ilinniartut akornanni apeqqutigineqartartoq issuarlugu: ”Guldbaajatussavit?” imaluunniit ”angajoqqaatit imerajuttuuppat?”. Inuit pisinnaatitaaffii pillugit instituttimit misissuinerup kingulliup takutippaa, Danmarkimi universitetimi ilinniartut ilarparujussui immikkoortinneqarneq inuiaassusermillu nikassaaneq misigisaraat. Kalaallit Danmarkimiittunut allanut tamanut sanilliullugit bon atorlugu baajamik immikkut ittumik aarlorussipallassinnaanerarlugit imaluunniit guldbaajanik amerlanernik imersinnaanerarlugit quisaarinerit naammalernerat nipituumik oqaatigissallugu piffissanngorpoq. Tamanna aamma quinakujuppoq kisitsisimmi takutippaat danskit Kalaallit Nunaanni innuttaasunut sanilliullugit imernerusut danskillu inuusuttut europami erngunnermut pissartaasut kisitsisit takutimmassuk. Immaqa imminut isiginiartoqaqqaartariaqartoq? Imaluunniit ajoqutinik immitsinnut uuttortartarneq unitsikkutsigit pitsaanerusoq?
Kalaallit Danmarkimi immikkoortinneqartarnerat ilumoorpoq
Naalagaaffiit Peqatigiinni immikkut nalunaaruteqartartup Francisco Cali-Tzayip Danmark Kalaallit Nunaallu februaarimi 2023-mi tikeraarpai kalaallit Danmarkimi najugaqartut atugaannik killiffissiorniarluni. Nalunaarusiami Naalagaaffiit Peqatigiinni inuit pisinnaatitaaffii pillugit siunnersuisoqatigiivinut Genèvemi ulloq 28. septembari 2023 saqqummiunneqartumi kalaallinut Danmarkimi najugalinnut inuiaassusermik nikassaasoqartarnera pillugu Danmark annertuumik assortorneqarsinnaanngitsumillu isornartorsiorneqarpoq.
Danmarkimut ilaatigut innersuussutigineqarpoq kalaallit Danmarkimi naligiissinneqarnissaannik qulakkeerinnittussamik immikkoortortamik pilersitsissasoq. Danmarkimi naalakkersuisut inuiaassusermik nikassaaneq akiorniarlugu nuna tamakkerlugu iliuusissatut pilersaarusiorneq aallartippaat, tamatumunngalu aningaasanut inatsimmi 9 mio. kr.-it immikkoortinneqarsimapput. Suliassaqarfimmi matumi suliaqartut sulinerminni kalaallit Danmarkimi najugaqartut ilanngunneqarnissaat eqqaamaannassavaat tamatumanilu Naalagaaffiit Peqatigiit immikkut nalunaaruteqartartuisa nalunaarusiaat aallaqqaataaniit naanissaata tungaanut tiguinnarsinnaavaat suliassallu amerlavallaartut tulleriiaarlugit.
Isumassarsiarineraniit iliuuseqarnermut
Qanormi iliorsinnaavugut? Kalaallit Nunaanni qinerneqarlunga Folketingimi ilaasortatut sakkuusivinni tamakkiisunik pingasunik sakkussaqarpunga: inatsisinik allanngueqataasinnaavunga; suliniutinut pisariaqartunut aningaasanik nassaarniarsinnaavunga, Danmarkimilu naalakkersuisunut politikkikkut tatiseqataasinnaavunga (piginnaatitaanerput apeqqutaalluni). Immikkoortinneqarnerup ullutsinni atuuttup iliuuseqarfigineqarnerata saniatigut aqagu immikkoortitsisoqarnissaa pinaveersaartinniassavarput. Danmarkimi meeqqat atuarfianni meeqqat inuusuttullu aallartissutigisigit. Qanga pisut ullutsinnilu pisut ataatsimoorluta pigaavut. Inuiaqatitta akornanni siunissami atassuteqaqatigiinnerup qanoq ineriartornissaanut ullumi tunngaviliissaagut. Akunnitsinni paasissutissat ullutsinni pisut ingerlaartinneqarnissaat taamaammat qulakkiissavarput – oqaluttuarisaanermi pisut kisiisa pinnagit, kisiannili inuiaqatigiinni nutaaliaasuni pissutsit aamma pillugit, aamma atassuteqaqatigiinnitsinni iluaqutaasut ajoqutaasullu ilanngullugit. Danmarkimi meeqqat atuarfiini Kalaallit Nunaat pillugu atuartitsinerup pitsanngorsarneqarnissaa taamaammat anguniagaraara. Danmarkimi naalakkersuisut ”meeqqat atuarfiinik kiffaanngissuseqalersitsiniaraluartut” (immaqalu tamannarpiaq pisussaammat), Danmarkimi meeqqat inuusuttullu perorsarneqarneranni Naalagaaffeqatigiinneq pillugu atuartitsinerup aalajangersimasumik ilaatinneqarnissaa qulakkiissavarput.
Naalagaaffeqatigiinnermi ataatsimoornerup paarinissaata isumatusaarnera kiap takusinnaavaa? Kikkut ilagaatigut?
