Kalaallit Nunaata siunissaanik neriuuteqarnerunermik upperinninnerunermillu pilersitsissaagut – Kalaallit Nunaat innuttaqarnerulersittariaqarparput.
Ukiorpassuarni inuusuttortavut amerlavallaartut innuttavullu ilinniarluarsimasut ilinniareernerminni Kalaallit Nunaannut uteqqinnginnissamik aalajangertarnerat misigiuarparput. Angerlarusunnginnermik tamanna patsiseqanngilaq – aporfippassuilli pissutsillu naammaginanngitsorpassuit patsisaallutik.
Tamakku tassaasinnaapput pissutsit tigussaasut, soorlu suliffissat ilinniakkamut naapertuuttut amigaataanerat, inissamik naapertuuttumik pissarsinissaq akornakusoorsinnaanera. Aamma ulluunerani paaqqinniffiit atuarfiillu meerarisanut meerariligassanulluunniit tunngatillugu piumasaqaatinik naammassinninnerinik qularuteqarnermut attuumasinnaapput, imaluunniit peqqinnissaqarfiup pitsaasuunnginneranut apeqqutinulluunniit qularnartitanut allanut attuumasinnaallutik.
Angerlarusussuseqannginnermut aamma patsisaasinnaapput unammillernartitat suussusersiuminaannerusut – taamaakkaluartorli piviusuusut – Kalaallit Nunaanni siunissami najugaqannginnissamik aalajangernermik kinguneqartut: Tassa Kalaallit Nunaanni ilinniagaqarluarsimasuuneq ammut isigineqaataakkajuttoq. ”Qallunarnippallaartutut” isigineqartarneq aapparilersimasalluunniit qallunaap nuna allamiulluunniit inuiaqatigiinnit kalaallinit tikilluaqqusaannginnissaa, suliffittaarniapiloornissaa akuerilluarneqannginnissaallunniit patsisaasinnaavoq. Unammillernartitat taama ittuusinnaapput.
Peqatigisaanillu uttoqqaat arlallit Kalaallit Nunaat qimagarpaat. Taamaaliorpullu Qallunaat Nunaanni utoqqalinerisat pisissutaasinnaanerat annertunerummat, aammali assersuutigalugu peqqinnissaqarfimmut naammassinnissinnaanerusumut qaninnerulernissaq kiisalu silaannarmik neruminnerusumik nunarsuullu sinneranut ajornannginnerusumik akikinnerusumillu angalanissamut periarfissaqarfimmiilernissaq pillugu.
Tamakkulu tamarmik Kalaallit Nunaata – naak amerlasuunik inunngorartoqaraluartoq – piitsuunerulerneranik kinguneqarput. Ilaquttavut, ikinngutivut ulluinnarnilu Kalaallit Nunatsinni suleqativut annaajortorpavut.
Peqatigisaanillu namminiilivinnissaq, akisussaaffinnik tigooraanissaq, aningaasarsiornerullu siuariartornissaa il.il. oqallisigaavut, inuussutissarsiutillu ilaannut atatillugu nunarsuarmi suliffeqarfissuaatitta annersaasa pitsaanersaasalu ilaasa piginnaanilinnik aalaakkaasunillu sulisoqarnissaminnik ajornartorsiuteqarnerat tusartarparput – taamaammat nunarput ajornartorsiuteqarpoq unneqqaarissumik ammasumillu oqallisigissallugit sapiiserfigisariaqakkatsinnik.
Kalaallit Nunaata namminiilivinnerani nunani avannarlerni atugarissaarnermut naapertuuttumik inuusaaseq attatiinnarneqassappat – taava Kalaallit Nunaanni innuttaasut amerlanerungaatsialertariaqarput. Isumagalu naapertorlugu immikkoortuni arlalinni annertuumik ataatsikkut suliniuteqarnissarput pisariaqarpoq. Ajornartorsiummummi aaqqiissut ataasiinnaanngilaq – iluatsitsisoqassappallu periutsit assigiinngitsut arlallit pisariaqartinneqarput.
Minnerunngitsumik ilinniagaqalernissamut, nunanit allanit nunatsinnut angerlarnissamut, suliffimmut suliamullu ilinniakkamut taamatullu aamma inuusuttut kalaallit nunanit allanit isumassarsilluarsimallutik nutaamillu isiginnittaaseqarlutik angerlartarnerannut atatillugu isiginnittaaserput annertuumik allanngortittariaqarparput.
Kalaaliunitta amerlassutsitigulli assigiinngiiaartiginera erseqqissarumavara. Assigiinngisitaarnerpullu taanna paarissavarput nuannaarutigalugulu.
Nukiit nukittuffitsinni assigiinngitsuniittut ataatsimut kattullutik Kalaallit Nunaat nukittuunngortippaat. Amerlanerulertariaqarpugullu. Taamaaliornissatsinni inuiaqatigiinni “takornartanut” tunuarsimaarnitta nunatsinnilu tulluutinnginnerannik isiginnittaaseqarnitta iliuuseqarfiginissaa pisariaqartippaa. Taamaaliornissatsinnilu aamma suliffeqarfitta ammanerusumik pissusilersornissaat aamma pisariaqartippaa, taakkulu soorlu ernereernermi sulinngiffeqartarnissap ilaqutariit inuusuttut kissaataannut naapertuunnerulernissaa pisariaqartippaat. Taamaaliornissamittaaq meeqqanut atuarfiutitsinnut meeqqeriviutitsinnullu ilinniartitsinerup pitsaassusaanik isornartorsiuissutit tigulluarneruneqarnissaat iliuuseqarfiginissaallu pisariaqartippaa. Tamaaliornissatsinnissaaq inissianik ilaqutaariilerlaanut inuusuttunut naapertuuttunik akilersinnaasaannillu inissiaqarnissarput pisariaqartippaa.
Taamaaliornissatsinnissaaq aanaap aataallu nunatsinni atugarissaarnerulernissaat pisariaqartippaa. Utoqqaat paaqqutarineqarnerisa pitsaanerulernissaa utoqqarnullu inissianik naapertuuttunik peqalernissaq, utoqqaallu illuisa peqqissaavinngortinnissaat, pisariaqartitanut ilaapput. Utoqqalinermi atugassarititaasut nunani avannarlerni pissutsinut naapertuunnerusunngortinnissaannik siunertaqartumik misissornissaat aamma avaqqussinnaanngilarput.
Nunatta suli atugarissaarfiunerulernissaa upperaara. Tamanna nunatta namminiilivissup toqqammavissaanut ilaasoq upperaara. Innuttaasullu 56.000-iinnaatilluta ikiliartuinnaavitsillutalu aqqut suli takissaqaaq. Akerlianilli atugarissaarluarluta namminiilivissagutta, Nunatsinni inuit 70.000-nut, allaalluunniit 100.000-nut, amerlinissarput pisariaqartipparput.
Atuarfiit, utoqqaat illui, mittarfiit, allaffissuit inunnut ikitsuinnarnut ingerlanniarneranni suut tamarmik ingerlanniarnerat akisuallaarpoq, tamakkulu peqatigisaannik akileraartartut ikiliartorput.
Kalaallit Qallunaat Nunaanni najugaqartut Nuummi innuttaasunit amerlanerupput. Taakkunani amerlasuut inuuniarnermi pissutsit allaanerusuuppata, inuunerminni piffissami sivikinnerusumi sivisunerusumiluunniit nunatsinni najugaqarlutillu sulerusussinnaassapput. Taamaammallu nunatsinni inuuniarnermi pissutsit sinaakkutillu pilerinarsarnissaat uagut iliuuseqarfigisinnaavavut. Taamaammallu inunnik avataaneersunik akerlerisaqartarnermik akuersiumannginnermillu pissuseq iliuuseqarfigisariaqarparput, inuusuttagut qaffasissumik ilinniarlutik pikkorissaraangata tulluusimaarutigissavavut, ajortumut saatittarnagu, inissianik, paaqqinniffinnik, attaveqaatinik pitsaasunik pilersitsisariaqarpugut, suliffeqarfinni suleqatigiiaat pissanganartumik pitsaasumillu avatangiiseqarnissaat qulakkeerlutigu, kulturikkut sunngiffimilu sammissassat pilerinartuutillutigit il.il..
Tamakkumi tamaasa – allarpassuillu – akulerukkutsigit inuit amerlanerit nunatsinnut angerlarlutik siuariartornitsinnut atugarissaarnitsinnullu qulakkeerinneqataalernissaannik kinguneqassapput. Ikinnerusut piffissaanngitsukkut qimalluta aallartalissapput. Matumanimi neriuuteqarneq pineqarpoq – siunissamut imminermut, aapparisamut meeqqanullu neriuuteqalersitsineq upperinninnerlu. Anguniagaq tamanna uummarissaqqittariaqarparput.
Sara Olsvig, Inuit Ataqatigiit siulittaasuat